UWARUNKOWANIA PSYCHOSPOŁECZNE I ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM, PEDAGOGIKA

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
P R A C A P R Z E G L Ą D O W A
UWARUNKOWANIA PSYCHOSPOŁECZNE I ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka
Klinika Psychiatrii Szpitala Uniwersyteckiego
Collegium Medicum
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy
Samobójstwa rozszerzone
na tle ogólnej liczby samobójstw
w Polsce w latach 1991–2005
Extended suicides compared with general suicide cases
in Poland in 1991–2005
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med.
Aleksander Araszkiewicz
Klinika Psychiatrii Szpitala
Uniwersyteckiego
Collegium Medicum
UMK
ul. Kurpińskiego 19, 85–096 Bydgoszcz
e-mail: kikpsych@cm.umk.pl
Streszczenie
Celem niniejszej publikacji było przedstawienie problematyki samobójstw rozszerzonych w Polsce. Wie-
dza na temat przypadków tego rodzaju samobójstw nie jest obecnie wystarczająca do określenia skali
tego problemu. W pracy przeanalizowano 12 przypadków samobójstw rozszerzonych, które odnotowano
w latach 1991–2005, w odniesieniu do danych z piśmiennictwa. Opisano również typowy wizerunek sprawcy
i najczęstsze motywy popełnianych samobójstw.
słowa kluczowe:
słowa kluczowe: samobójstwo, samobójstwo rozszerzone, zabójstwo, psychoza
Abstract
The aim of the paper was to outline the problems of extended suicide in Poland. The existing body of
knowledge concerning such cases is insufficient for determining the range of this problem. Twelve cases
of extended suicide registered in the years 1991–2005 are analysed with reference to the data reported in
the literature. Moreover, a typical image of the perpetrator and the most frequent motives for committing
extended suicide are described.
key words:
Wstęp
Samobójstwo rozszerzone
— tak obecnie lekarze psy-
chiatrzy tłumaczą podobne przypadki, których podłoże
wiąże się z załamaniem nerwowym i depresją, kiedy oso-
ba popełniająca ten czyn ma poczucie głębokiej winy,
sytuacji bez wyjścia, beznadziejności i osamotnienia. Jak
wynika z obserwacji, nie jest to akt spontaniczny, po-
przedza go splot wielu silnych emocji i negatywnych
wydarzeń.
Motywy takiego rozszerzonego samobójstwa wiążą się
z dążeniem do uchronienia najbliższych przed nieszczę-
ściem, cierpieniem i sytuacją bez wyjścia, w której
— zdaniem pacjenta — znaleźli się najbliżsi. Dotyczy
to zwykle osób, z którymi pozostaje on w bliskim związ-
„Matka zabija swoje ukochane dzieci. Następnie próbuje
się targnąć na własne życie.
W ten sposób chce uchronić siebie i swoich najbliższych
przed dalszym bezsensownym i okrutnym życiem”.
Suicydologia Tom 2, nr 1, 69–75
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl
www.suicydologia.viamedica.pl
69
słowa kluczowe:
słowa kluczowe:
key words:
key words:
key words: suicide, extended suicide, homicide, psychosis
 SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
ku emocjonalnym (najczęściej są to dzieci, niekiedy
współmałżonek) [1]. Samobójstwo rozszerzone zdarza
się w ciężkich depresjach psychotycznych, gdy chory chce
ustrzec swoich bliskich przed rzekomymi prześladowa-
niami czy aresztowaniem. Rzadziej przyczyną tego typu
samobójstwa jest „bilans depresyjny” [2]. Decyzja o po-
zbawieniu życia siebie i swoich najbliższych bywa rów-
nież determinowana sytuacją środowiskową, socjalno-
-bytową i realnymi problemami, których nie można od-
powiednio rozwiązać.
stycznymi potencjalnego samobójcy są: zaburzenia oso-
bowości (przejściowe lub trwałe), niedojrzałość emocjo-
nalna, mała odporność na stres, reagowanie autode-
strukcją na sytuację zagrożenia [7].
Ujęcie prawne
Samobójstwo rozszerzone w kontekście kryminalistycz-
no-procesowym ma cechy zarówno zabójstwa, jak i sa-
mobójstwa, z zastrzeżeniem, że sprawca czynu decydu-
je się na poszerzenie grona osób, których śmierć wydaje
mu się koniecznością. Najistotniejszą przesłanką jest
fakt, że zamiar zabójstwa musi istnieć co najmniej
w chwili powzięcia zamiaru popełnienia samobójstwa [8].
We współczesnych systemach prawnych samobójca nie
podlega karze za próbę samobójczą. W polskim prawo-
dawstwie nigdy nie uznawano samobójstwa za czyn za-
broniony, nie jest czynem zabronionym również próba
samobójcza. Ponieważ samobójstwo jest czynem niewąt-
pliwie negatywnie ocenianym przez społeczeństwo i spo-
łecznie niepożądanym, przestępstwem jest nakłanianie
do samobójstwa lub udzielanie pomocy w popełnieniu
samobójstwa przez inną osobę nawet na jej życzenie
— „kto namową lub przez udzielenie pomocy dopro-
wadza człowieka do targnięcia na własne życie, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” [9].
Postępowanie procesowe w sytuacjach samobójstw roz-
szerzonych kończy się decyzją o umorzeniu. Decyzja
sądu o umorzeniu sprawy w tych przypadkach jest uwa-
runkowana dwojako: w sprawie zabójstwa — ze wzglę-
du na fakt śmierci sprawcy oraz w sprawie nagłej śmier-
ci samobójczej sprawcy — wobec stwierdzenia braku
znamion czynu zabronionego.
Definicja i geneza
Samobójstwo rozszerzone z punktu widzenia krymino-
logii jest dwustopniowym następującym po sobie dzia-
łaniem, w którym jednostka popełnia morderstwo
i wkrótce potem popełnia samobójstwo [3]. Istotą zja-
wiska jest fakt, że samobójstwo pozostaje w ścisłym
związku motywacyjnym i przyczynowym z dokonanym
wcześniej zabójstwem. Pod względem psychologicznym
sprawca symbolicznie popełniając samobójstwo, w spo-
sób pośredni obciąża innych odpowiedzialnością za
swoją śmierć [4].
Terminu „samobójstwo rozszerzone” (pierwotnie angiel-
skie
dyadic death
— podwójna, diadyczna śmierć) po
raz pierwszy w swojej pracy użył Berman w 1979 roku.
Nazwa ta ewoluowała przez lata, przyjmując różne for-
my, między innymi
postagressional suicide
,
extended su-
icide
[5], z których ten ostatni szczególnie trwale zako-
rzenił się w polskim piśmiennictwie.
Pogłębione badania dotyczące samobójstw rozszerzo-
nych są niezwykle trudne, co wynika z bardzo ograni-
czonych możliwości analizy psychiatrycznej sprawcy,
jego relacji z najbliższymi, którzy stali się ofiarami zbrod-
ni, ze względu na fakt, że w trakcie zdarzenia ginie spraw-
ca i jego najbliżsi. W tych przypadkach trudno również
ustalić motyw czynu [6]. Ponieważ można przeprowa-
dzić jedynie analizę
post mortem
, jej jakość zależy od
liczby możliwych do uzyskania dokumentów i relacji
osób będących w bliskich związkach z ofiarami.
Zjawiska samobójstwa nie można wytłumaczyć w jedno-
stronny sposób. Nie istnieje bowiem tylko jeden czynnik
decydujący o tym, że dana osoba podejmuje decyzję
o odebraniu życia sobie i najbliższym. Pewnych nowych
aspektów tego zjawiska dostarcza podejście interdyscy-
plinarne, będące wynikiem wzajemnego oddziaływania
czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.
Psychologia koncentruje się na poszukiwaniu czynników
determinujących zachowania suicydalne w cechach oso-
bowości człowieka. Szczególne znaczenie przypisuje się
zaburzeniom osobowościowym i problemom motywa-
cyjnym. W podejściach teoretycznych do problemu sa-
mobójstwa także widoczne są różnice. Niezależnie od
koncepcji teoretycznej wspólnymi cechami charaktery-
Epidemiologia samobójstw w Polsce
Zaznajomienie ze skalą problemu w Polsce oparto
w całości na najnowszych danych pochodzących z Wy-
działu Prasowego Komendy Głównej Policji [10].
W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
z których 4621 zakończyło się zgonem (ryc. 1).
Do zamachów samobójczych najczęściej dochodzi
w mieszkaniu oraz w pomieszczeniach zabudowań go-
spodarczych. Następne w kolejności miejsca to piwnica
i strychy, a także obszar parku i lasu. Można przypuszczać,
że podobnie jest w przypadku samobójstw rozszerzonych.
Część badaczy uważa, że osoby o skłonnościach samo-
bójczych preferują pewne metody odbierania sobie życia
i jeśli dostęp do tych metod jest ograniczony, prawdo-
podobnie nie będą szukać innych [11].
W tabeli 1 przedstawiono dane statystyczne dotyczące
ustalonych metod samobójstw w odniesieniu do prób
samobójczych dokonanych w Polsce w 2005 roku.
70
www.suicydologia.viamedica.pl
 Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka
Samobójstwo rozszerzone
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1991
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
2001 2002 2003 2004 2005
Lata
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
Rycina 1. Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem w Polsce w latach 1991–2005
Figure 1. Suicides with death in Poland in 1991–2005
Tabela 1. Podstawowe metody dokonanych samobójstw
Table 1. Basic methods of suicides
Lp. Sposób popełnienia samobójstwa
Ogółem
Mężczyźni
1
Powieszenie się
4221
3690
2
Rzucenie się z wysokości
400
261
3
Zażycie środków nasennych
188
81
4
Rzucenie się pod pojazd
128
93
5
Utopienie się
97
49
6
Zastrzelenie się
52
49
7
Zażycie trucizny
22
15
8
Otrucie gazem
43
27
9
Inny sposób
230
148
Inną niezwykle istotną cechą badaną przez statystyków
zajmujących się problematyką samobójstw jest wiek
ofiar, co przedstawiono na rycinie 2.
Samobójstwo dotyka osób z wszystkich klas społecznych,
jednak w przypadku wykonywania niektórych profesji
ryzyko to jest szczególnie wysokie (prawnicy, lekarze,
żołnierze). Obecność chorób psychicznych wykazano
u około 90% samobójców, najczęściej były to zaburze-
nia depresyjne (ok. 50%) [12].
Zestawienie liczby samobójstw z podziałem na grupy
wiekowe i płeć w odniesieniu do województwa kujaw-
sko-pomorskiego w 2004 roku przedstawiono na ryci-
nie 3 [13].
Znamienne jest, że w województwie kujawsko-pomor-
skim odsetek zgonów, których przyczyną było samobój-
stwo (28,1%), jest równie wysoki jak liczba zgonów spo-
wodowanych wypadkami komunikacyjnymi (29,3%)
(ryc. 4) [11].
www.suicydologia.viamedica.pl
71
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
Rycina 2. Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze
Figure 2. Age of persons commiting suicide
Rycina 3. Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem w województwie kujawsko-pomorskim w 2004 roku
Figure 3. Suicides with death in kujawsko-pomorskie province in 2004
72
www.suicydologia.viamedica.pl
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka
Samobójstwo rozszerzone
29%
W 1983 roku Coid ujął w 3 prawa skalę zjawiska samo-
bójstw rozszerzonych na tle ogólnej liczby zamachów
samobójczych [14]: 1. przy wyższym wskaźniku zabójstw
w populacji stwierdza się niższy wskaźnik osób psy-
chicznie chorych oraz popełniających samobójstwo;
2. odsetek sprawców chorych psychicznie pozostaje taki
sam w wielu krajach, niezależnie od odsetka zabójstw;
3. odsetek chorych psychicznie popełniających morder-
stwo i samobójstwo pozostaje niemal niezmienny przez
wiele lat.
Zgodnie z tymi stwierdzeniami w Atlancie odnotowano
najniższy odsetek samobójstw rozszerzonych (1,4%)
przy wysokim współczynniku samobójstw 38,8 na 100
tys. mieszkańców, natomiast na przykład w Danii, gdzie
współczynnik samobójstw na 100 tys. mieszkańców
w 2000 roku wynosił 23,4, a stosunek samobójstw roz-
szerzonych do ogólnej liczby samobójstw był najwyższy
i wynosił blisko 30% [15, 16].
Opis sprawcy samobójstwa dokonanego po zabójstwie
przedstawia w swojej pracy Milroy [17], który scharak-
teryzował potencjalnego sprawcę jako mężczyznę żona-
tego, w wieku około 50 lat, który dokonuje mordu na
swoich najbliższych w głębokim przeświadczeniu słusz-
ności swojego czynu. Z kolei Kaliszczak i wsp. [8] opi-
sują, że wśród sprawców nie stwierdza się uwarunkowa-
nia od płci. Kobiety są sprawczyniami równie często jak
mężczyźni, natomiast ofiarami kobiet częściej są dzieci.
Główną przyczyną tego typu zachowań są zaburzenia
psychiczne, przyjmujące w niektórych przypadkach for-
mę zaburzeń o charakterze psychotycznym. Doznania
mają często charakter omamowy i urojeniowy. Przyczy-
nami są także ostre stany dekompensacji i frustracje
wśród osób z nieprawidłową osobowością.
Sposoby pozbawienia siebie i najbliższych życia w roz-
patrywanych typach samobójstw są różnorodne. Silny
wpływ mają czynniki związane z uwarunkowaniami spo-
łecznymi i kulturowymi, rodzaj zaburzeń psychicznych,
ale także popularność czy też dostępność środka — na
przykład broni palnej czy noża — do popełnienia za-
bójstwa w danej chwili.
43%
28%
Wypadki
komunikacyjne
Samobójstwa
Inne
Rycina 4. Zestawienie liczby zgonów spowodowanych
wypadkami komunikacyjnymi i samobójstwami w wo-
jewództwie kujawsko-pomorskim w 2004 roku
Figure 4. Death in trafic accidents and suicide compari-
son in kujawsko-pomorskie province in 2004
Niewykluczone jednak, że wśród zgonów spowodo-
wanych wypadkami komunikacyjnymi część stanowią
samobójstwa. Mogą to sugerować szczególnie tak
zwane niewyjaśnione zdarzenia na drogach. Razem
z kierowcą giną też inne osoby znajdujące się w po-
jeździe; być może są to właśnie przypadki samobójstw
rozszerzonych? Sytuacje takie wymagają jednak po-
głębionej analizy.
Samobójstwa rozszerzone w Polsce
W Polsce badania nad zjawiskiem samobójstw roz-
szerzonych są bardzo ograniczone. Nie ma obecnie
w naszym kraju ewidencji lub bazy danych dokumen-
tujących ten rodzaj śmierci. Ze względu na brak da-
nych statystycznych na ten temat niezwykle trudno jest
określić skalę zjawiska. Wszystkie przypadki zabójstw
i samobójstw są odpowiednio dokumentowane jako
pojedyncze sprawy. Ponieważ samobójstwo rozszerzo-
ne jest wzbudzającym grozę aktem, który wywołuje
duże emocje, sprawy tego typu są zazwyczaj publiko-
wane w najważniejszych gazetach i czasopismach
o zasięgu krajowym, w programach ogólnopolskich
telewizji publicznej i prywatnych oraz przedstawiane
w formie reportaży opartych na informacjach lekarzy
sądowych, relacji świadków i wydziałów policji
z miejsc zdarzeń (tab. 2).
Wnioski
W Polsce na każde 100 000 mieszkańców obecnie
16 osób popełnia samobójstwo. Kobiety częściej podej-
mują próby samobójcze niezakończone zgonem. Według
danych Komendy Głównej Policji (KGP) w ubiegłym
roku w Polsce odebrało sobie życie 3885 mężczyzn i tyl-
ko 736 kobiet. Oznacza to, że na 1 kobietę przypada
ponad 5 mężczyzn, co wynika prawdopodobnie z trady-
cji polskiej rodziny patriarchalnej, w której dominuje
model mężczyzny mającego zapewnić rodzinie byt,
a bezrobocie — dziś bardzo wysokie — sprzyja tego typu
wyborom. Inna też jest natura kobiet, które częściej zgła-
www.suicydologia.viamedica.pl
73
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • emaginacja.xlx.pl

    •