Ukryty za symbolem, Jacek Malczewski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Ukryty za symbolemDODANE2014-07-10 00:15Szymon BabuchowskiGN 28/2014|„Sztuka dzisiejsza szuka siebie, sztuka religijna Boga” – pisał JacekMalczewski. Właśnie obchodzimy 160. rocznicę urodzin ojca polskiegosymbolizmu.MUZEUM NARODOWE W WARSZAWIE„Na jednej strunie”(1908) – jeden z wielu autoportretów Jacka MalczewskiegoNajlepiej znamy jego obrazy o tematyce patriotyczno-historycznej, a także portrety,na których przedstawiane przez siebie postacie ubierał w kostiumy historyczne i innefantazyjne stroje. A przecież twórczość Jacka Malczewskiego jest o wiele bogatsza.Znajdziemy w niej zarówno malarstwo religijne, jak i wizje przesycone erotyką;pejzaże i niemal „reportażowe” szkice. Choć dzieło to wydaje się stosunkowo dobrzezbadane, ciągle ma w sobie miejsca tajemnicze. Powodem jest przede wszystkimogromna ilość prac, które artysta po sobie pozostawił. W najbardziej płodnych latachmalował bowiem nawet po sto obrazów rocznie! Nic więc dziwnego, że Malczewskipozostaje postacią, którą można ciągle na nowo odkrywać.Wypełnianie białych plam160. rocznica urodzin Malczewskiego to świetna okazja do takiego odkrywania. Jakwiele jest jeszcze białych plam w naszej wiedzy o tej postaci, pokazuje chociażbyotwarta niedawno wystawa w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu,rodzinnym mieście artysty. Do stałej ekspozycji jego dzieł dołączyło tam teraz 15prac z kolekcji prywatnych. Jest wśród nich m.in. obraz „Chrystus i jawnogrzesznica”– jedno z najwybitniejszych dzieł malarza, namalowane w 1910 r. i niezwykle rzadkopokazywane publicznie. Można oglądać „Akt” – niedokończony mistrzowski portretżony Marii – ale i portrety dwóch innych kobiet: Wandy Karczewskiej, młodzieńczejmiłości artysty, oraz Marii Balowej, jego wieloletniej muzy. Ciekawym nabytkiemradomskiego muzeum jest fotograwiura wykonana w 1894 r. w Chicago na podstawieoryginalnej pracy Malczewskiego „Śmierć wygnanki”. Obraz inspirowanyjest poematem Juliusza Słowackiego „Anhelli” i przedstawia tytułowego zesłańcana Sybir, opłakującego zmarłą wygnankę Elenai. Oryginał znajduje się obecniew amerykańskim stanie Indiana, więc mało który znawca twórczości Malczewskiegomiał okazję widziećgo na własne oczy.Malczewski pozostaje jednak postacią tajemniczą nie tylko ze względu na trudnądostępność niektórych jego dzieł. Wiele tajemnic skrywa też jego biografia. Życieojca polskiego symbolizmu bywa odczytywane pobieżnie, przez pryzmat najbardziejznanych obrazów. Wychodzimy bowiem zwykle z założenia, że za wzniosłą tematykąi formą powinna kryć się niemal nieskazitelna postać artysty. Tak też bywa z naszympatrzeniem na Malczewskiego. Jak słusznie zauważa Dorota Kudelska, autorkabiografii malarza: „Elementy, które nie pasują do takiej narracji, jak przebłyskująceczasami poczucie wyższości nad kolegami, niewierność żonie, łatwość korzystaniaz poświęcenia bliskich mu osób, co nie zawsze odwzajemniał, wielka ambicjazawodowa, pewien rodzaj zmęczenia narodowymi powinnościami przydarzają sięwielu osobom. W przypadku Malczewskiego albo nie są zauważane, albosą usprawiedliwiane w sposób, który przekonać może tylko naiwnych czytelników,lub – co chyba dzieje się częściej – przyjmowane są bezrefleksyjnie, jako zgodnez ramami tego modelu biografii twórcy”.Siła z NiebaKsiążka Kudelskiej „Malczewski. Obrazy i słowa” przynosi szereg ustaleńbiograficznych wzbogacających wizerunek tej postaci. Autorka sporo miejscapoświęca m.in. relacji Jacka Malczewskiego z ojcem – Julianem. To on wpoił synowipatriotyczne idee i zaraził miłością do romantycznej poezji, zwłaszczado Słowackiego. Dbał o jego edukację, ale także o zdolności i duchowość.Niespecjalnie cieszył się, że syn wybiera karierę artysty malarza, ale nawet w tymstarał się dostrzegać Bożą wolę. Świetnie pokazuje to fragment listu, który Juliannapisał do dorastającego syna: „Wierzę, że Bóg wskazuje Ci obraną drogę życia.Jemu Cię więc polecam, do Niego się modlę ze łzami, by Ci pobłogosławił, by rozwijałTwe zdolności, by Cię umocnił na pracę i przeciwności, a kierował krokami Twymi. Tyzaś, mój Synu drogi, pamiętaj przez całe życie swe, że prawdziwe natchnienie,że siła twórcza prawdziwa z Nieba tylko, z wiary wielkiej, wielkiej miłości pochodzi –tam ich więc szukaj zawsze – tam po nie sięgaj zawsze twym duchem i nie wierztym, co by Ci mówili, że je gdzie indziej znaleźć można”.Oprócz troski wynikającej z miłości Kudelska dostrzega jednak w postawie ojca „cośniepokojącego, coś na granicy chęci całkowitego panowania”, „ogarnięcia całejosobowości dziecka”. Faktycznie, Julian stara się nieustannie wytyczać synowi jaknajlepszy kierunek. Czy jednak można mieć mu za złe, że zapewnia Jackowi naukęu samego mistrza Matejki? Malczewski zresztą najpierw podporządkował się woliojca, ale wkrótce doszło do konfliktu między uczniem a mistrzem. Choćhistoriozoficzne malarstwo Matejki miało silny wpływ na wyobraźnię Malczewskiego,spory na tle artystycznym okazały się na tyle silne, że Jacek postanowił rzucić szkołę.Był to poniekąd także bunt przeciwko ojcu – ich duchowe rozejście się będzie dlamalarza bolesnym doświadczeniem.Mity w polskim krajobraziePo rzuceniu szkoły Malczewski wyjechał na studia do Paryża. Podróżował teżdo Monachium, Wiednia, Włoch, Grecji czy Turcji, jednak inspiracje w dalszym ciąguczerpał przede wszystkim z polskich krajobrazów. To właśnie na ich tlerozgrywały się malowane przez niego sceny biblijne czy mitologiczne. Na wieluobrazach pojawia się Wielgie – miejscowość w ziemi dobrzyńskiej, gdzie jakomłodzieniec spędził kilka lat u wujostwa. W ogóle artysta chętnie portretujenajbliższe otoczenie, od siebie samego poczynając. Umieszcza swoją postaćw różnych symbolicznych kontekstach, np. dość często przedstawia siebie jakoChrystusa, tak jak na wspomnianym obrazie „Chrystus i jawnogrzesznica”z radomskiej wystawy.Wśród bliskich postaci umieszczanych na obrazach pojawia się także żona Maria.Małżeństwo artysty z córką krakowskiego aptekarza nie należało do zbyt udanych.Maria nie rozumiała jego sztuki, a on sam zaczął szukać miłości gdzie indziej.Na dziesięć lat związał się z kochanką – Marią Kingą Balową. Zachowały się jej listydo malarza. Można się z nich sporo dowiedzieć o życiu emocjonalnym i rodzinnymMalczewskiego.Związek z Balową zakończył się zerwaniem z jej strony. Artysta zareagował depresją.Z listów Malczewskiego wynika, że żona przebaczyła mu zdrady, a pierwsza wojnaświatowa na nowo skonsolidowała rodzinę. Pozostał jednak dystans, któregoprawdopodobnie do końca nie udało się przełamać.Wielka sztuka klękaJacek Malczewski jest postacią wymykającą się prostym ocenom – tak jakbypozszywany był z nieprzystających do siebie elementów. Z pewnością nie prowadziłświętego życia, ale wiara, przekazana przez ojca, była dla niego zawsze istotna.Nie bez znaczenia wydaje się jego prośba, by pochowano go we franciszkańskimhabicie tercjarskim. Nim do tego doszło, trzy lata przed śmiercią utracił wzrok.Zagadkowe są też jego obrazy, w których fantastyka łączy się z naturalizmem.On sam nie lubił odpowiadać na pytania dotyczące symboli użytych w dziełach. Jegosyn Rafał powątpiewał nawet, czy ojciec „miał jakieś wytłumaczenia, jasnei sprecyzowane, o jakie chodziło pytającym”. Malczewski miał natomiast z całąpewnością silnie wyrobiony pogląd na temat sztuki religijnej. Ubolewał,że do kościołów przedostaje się sztuka współczesna, pozbawiona sacrum. „Dzisiejszasztuka jest na wskroś pogańską – pisał – żąda, żeby przed nią tłum klękał i jej cześćoddawał. Tymczasem wielka sztuka religijna sama klęka przed Bogiem w niemejadoracji, a tak klękając przed tym Majestatem sprawia, że tysiące przed nimw uwielbieniu zginają kolana. Sztuka dzisiejsza szuka siebie, sztuka religijna Boga”.Bardzo aktualnie brzmią dziś te słowa. Podobnie jak aktualna pozostaje sztukaMalczewskiego. Niepokoi, intryguje. Zarówno wtedy, gdy pokazuje nam surowąegzystencję zesłańców na Syberię, jak i wtedy, gdy malarz dokonuje rozrachunkuz własną biografią. Choć sam autor jawi nam się jako osoba nieco egocentryczna,jego sztuka z pewnością nie „szuka siebie”. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • emaginacja.xlx.pl

    •