Ugoda Hadziacka 1658, WIEDZA O KULTURZE, Historyczne teksty źródłowe

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KOMMISYA HADIACKA
W Imie Pańskie Amen.
Ku wieczney pamięci teraz y na potym będącym zawżdy.
Kommisya między Stanami Korony Polskiey, y W. X. Lit. z iedney, a
Wielmożnym Hetmanem y woyskiem Zaporowskim, z drugiey strony; przez
Wielmożnych, Stanisława Kazimierza Bieniewskiego Wołyńskiego. Kazimierza
Ludwika Iewłaszewskiego Smoleńskiego, Kasztellanow, z Seymu od
Nayiaśnieyszego Iana Kazimierza z Bożey łaski Krola Polskiego, y
Szwedzkiego, Wielkiego Xiążęcia Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego,
Mazowieckiego, Żmudzkiego, Inflantskiego, Smoleńskiego, a Gotskiego,
Wandalskiego dziedzicznego Krola, y wszystkich Stanow Koronnych, y W. X.
Lit. naznaczonych Kommissarzow, z Wielmożnym Ianem Wychowskim
Hetmanem, y wszystkim Woyskiem Zaporoskiem w obozie pod Hadiaczem,
dnia
16 Septembris
roku Pańskiego 1658 day Boże szczęśliwie, y wiecznie
trwale skończona. Na którym mieyscu Wielmożny Hetman Zaporoski, z
woyskiem swym Nas Kommissarzow, iako należy przystoynie y wdzięcznie
przyiąwszy, y moc zupełną Kommissarską, Nam od Iego Krolewskiey Mci Pana
naszego Miłościwego, y mową daną uważywszy deklarował się ze wszystkim
woyskiem. Iż iako nie po dobrey woli, ale z musu woysko Zaporoskie
przyciśnione rożnymi opressyami do obrony swoiey przystąpiło. Tak gdy Iego
Krolewska Mć. P. N. Miłościwy Oycowskim sercem przepominaiąc
wszystkiego, co się w zamieszaniu stało, wzywa do iedności, nie pogardzając
łaską Iego Krolewsk. Mści. Pańską, dobrotliwego Pana klemencyą pokornie
przyimuiąc do tey kommissyi przystępuią, potym do spolney namowy
postanowienia zgody, szczyrości, y zobopolney miłości, biorąc na świadectwo
strasznych Zastępow Boga, to, co się stanowi szczerze, prawdziwie, y wiecznie
ma bydź trzymano. Pokoy wieczny, y nigdy nie rozerwany, zastanowiliśmy tym
sposobem.
Religia Grecka starożytna, ta y taka z iaką starożytna Ruś do Korony
Polskiey przystąpiła, aby przy swoich praerogatywach y wolnym używaniu
nabożeństwa zostawała, poki ięzyk narodu Ruskiego zasięga, we wszystkich
miastach y miasteczkach, wsiach, tak w Koronie Polskiey, iako y w W. X. Lit.
także na Seymach woyskach, Trybunałach, nie tylko w cerkwiach, ale
publicznie w processyach, w wizytowaniu chorych,
cum Sacra Synaxi
,
chowaniu umarłych: y we wszystkim zgoła, tak iako nabożeństwa swego,
libere
et publice
zażywa
ritus Romanus
.
Teyże religii Greckiey, daie się moc wolnego erygowania cerkwi zakonow,
monastyrow nowych, iako y starych ponawiania, y naprawienia. Co się tknie
cerkiew y dobr, z dawna na cerkwie religii Greckiey, starożytney fundowanych,
przy tych zostawać maią Grecy starożytni, prawosławni, które cerkwie,
post
praestitum publicum iuramentum fidelitatis
, przez Pułkownikow y inną
starszyznę woyska Zaporoskiego
in spatio dimidii anni
podane będą przez
Kommissarzow
ab utrinque
naznaczonych. Tey zasie wiary, która iest
przeciwko wierze Greckiey Prawosławney, y która dyssensyą między
Rzymskim, y Staro – Greckim narodem mnoży, żaden z duchownego, y
świeckiego, Senatorskiego, y szlacheckiego stanow, cerkwi, monastyrow
funduszow fundować, erygować, y pomnażać, tak w dobrach duchownych, iako
Iego Krolew. Mci, y własnych dziedzicznych iakim kolwiek sposobem nie ma, y
vigore
tey kommissyi nie będzie powinien, wiecznymi czasy.
Romanae
zasie
fidei
, w Woiewodztwach, Kiiowskim, Brasławskim, Czerniechowskim,
liberum
exercitium
conceditur
. Panowie zaś świetcy, tak dziedziczni, iako y Urzędnicy
Iego Krolew: Mci religii Rzymskiey żadney iurysdykcyi mieć nie będą nad
duchownymi świeckiemi, y zakonnikami religii Greckiey, procz należytego
pasterza.
A że w spolney oyczyznie spolne praerogatywy, y ozdoby wzaiemnie
należeć
utrique ritui
maią. Tedy Ociec Metropolita Kiiowski, teraz y na potym
będący, ze czteroma Władykami, Łuckim, Lwowskim, Przemysłkim,
Chełmskim, y piątym z W. X. Lit. Mścisławskim, według ich porządku
własnego w Senacie zasiadać ma: z taką praerogatywą y
liberae vocis usu
, iako
w Senacie zasiadaią Iaśnie Wielebni Ich MM. duchowni
ritus Romani
. Mieysce
iednak Imci Oycu Metropolicie po Imci X. Arcy – Biskupie Lwowskim, a
Władykom po Biskupach Powiatow swych naznacza się.
W Woiewodztwie Kiiowskim dygnitarstwa Senatorskie nie maią bydź
dawane tylko szlachcie
ritus Graeci
, ma
succedere
Senator
ritus Romani
, we
wszystkich iednak trzech tych Woiewodztwach,
natis, et bene possessionatis
urzędy konferowane bydź maią,
salvo jure
teraźnieyszych possesorow.
Więc też aby miłość zobopolna krzewiła się, w miastach Koronnych y W.
X. L. gdziekolwiek cerkwie
ritus Graeci
zasiągły, zarówno mieszczanie tak
Rzymscy, iako y religii Greckiey, spolnych wolności, swobod, zażywać maią, y
żadnemu religia Grecka do Magistratu przeszkodą bydź nie ma.
Akademiią w Kiiowie pozwala Iego Krolew: Mć y Stany Koronne
erygować, która takiemi praerogatywami y wolnościami ma
gaudere
, iako
Akademia Krakowska, tą iednak kondycyą, aby w tey Akademii, żadnych sekt
Aryańskiey, Kalwińskiey, Luterskiey, Professorow, mistrzow y studentow nie
było. Więc aby między studentami y żakami, żadney okazyi do zwady nie było,
wszystkie insze szkoły, które przedtym w Kiiowie były, gdzie indziey Iego
Krolew: Mć przenieść roskaże.
Drugą także Akademią pozwala Iego Krolew: Mć Pan nasz Młciwy, y
Stany Koronne, y W. X. L. tam gdzie iey mieysce sposobne upatrzą, która takich
iako y Kiiowska zażywać będzie praw y wolności, lecz taką iaką y w Kiiowie
ma bydź erygowana kondycyą, aby w niey sekty Aryańskiey, Kalwińskiey y
Luterskiey Professorow, Mistrzow, y studentow nie było. A gdziekolwiek ta
Akademia stanie, iuż tam żadne insze szkoły wiecznemi czasy erygowane nie
będą.
Gymnazya, Kollegia, szkoły y drukarnie, ile ich potrzebować będą, bez
trudności stawić będzie wolno, y
libere
nauki odprawować, y księgi drukować
wszelakie
in controversijs religionum, sine laesione tamen Majestatis Regiae et
absque scomalibus
na Krola Imści.
A ponieważ Wielmoż: Hetman z woyskiem Zaporoskim od Rzeczyposp:
oderwanym z miłości przeciwko Iego Krolew: Mci Panu swemu Młciwemu y
W. X. Lit. to cokolwiek Pan Bog na obie strony dopuścił, Maiestatowi iego S.
Za grzechy spolne ofiarowawszy, wieczną amnistyą, to iest, zapomnieniem
wiecznym pokrywa, assekuruiąc wszelkiey kondycyi ludzie od naymnieyszego
do naywiększego, nikogo nie wyimuiąc, tak z pośrzodku woyska Zaporoskiego,
iako y prywatnych ludzi będących, tych zgoła wszystkich, ktorzykolwiek iakim
sposobem, przy Wielm: Hetmanach tak zeszłym, iako y teraźnieyszym
zostawali, y zostaią, żadney zemsty, ani Maiestat Pański, ani Senat, ani wszystka
Rzeczposp: naostatek ani żaden z prywatnych przeciwko nim, y każdemu z
osobna od naywiększych do naymnieyszych, nie będzie pretendował, y owszem
wszystkie niesmaki y to wszystko cokolwiek, pod czas woien działo się cale
sercem Crześciańskim, pod świadectwem strasznego Boga zobopolnie,
bona
fide
sobie podarowawszy, żadney ieden na drugiego, ani iawney, ani potaiemney
nie ma knować pomsty, y praktyki: nie daiąc się uwodzić, ani żadney absolucyi,
ieśliby chcieli czynić dowcipy skrętne uwalniaiąc z przysięgi.
Nad to kaduki wszystkie, tak pod tymi którzy są
e corpore
woyska
Zaporoskiego, iako pod szlachtą, która przy Wielm: Hetmanie y woysku
Zaporoskim, y przy Szwedach wiązała się: od kogokolwiek uproszone, y od
zaczęcia woyny dane, nic
penitus
nie excypuiąc ogółem wszystkie, y każdy z
osobna
cassantur
, y
lege publica cassabuntur:
tak aby one niczyiemu, ani
honorowi, ani własności dobr nie szkodziły, które gdziebykolwiek znaydowały
się
pro cussatis
, y z xiąg
eliminatis habentur
, y tych dobr własnym possessorom
wolna
conceditur apprehensio
, ani iey kadukami bronić maią,
sub poena
infamiae
. A iako rzecz sama tak y imię samey amnistyi powinno bydź
sanctum
y iako
in pristinum statum res et personae
wszelkiey kondycyi ludzi
restiuuntur
,
y do teyże iedności, y zgody, miłości, prawa, pana, iako było przed woyną
powracaią. Tak
praecavetur
, iż ktobykolwiek rwać to świątobliwe ziednoczenie
ważył się,
publice
lubo
privatim
, w posiedzeniu komu
perduellionem
exprobrare
śmiał, takowy iako
violator pactorum, poenis
ma
subjacere
. W
czym ieśliby się iaka trafiła okazya dla uchronienia potwarzy, pilna czyniona ma
bydź inquizycya z obu rąk. Wszystka Rzeczposp: narodu Polskiego y W. X. L. y
Ruskiego, y Prowincyi do nich należących
restituatur in integrum
, yak iako była
przed woyną, to iest, aby te narody w granicach swoich, y swobodach zostawały
nie naruszone, iako były przed woyną, y wedle praw opisanych, w radach, w
sądach y wolney elekcyi Panow swoich Krolow Polskich, y Wielkich X. Lit: y
Ruskich. A ieśli
necessitate belli
, z postronnemi Pany na uymę granic, abo
wolności tych narodow stanęło co, to
pro irrito et inani
bydź ma, a przy
swobodach swoich narody wyżey pomienione stawać maią,
bona fide
iako iedno
ciało, iedney y nierozdzielney Rzeczyposp: nie czyniąc między sobą rożnice o
wiary, ale iako kto
profitebatur et profitetur religionem Christianam, Romanam
et Grecam
, wszystkich, przy pokoiu, wolności zostawuią. Luboby iakie prawa
abo dekreta, tak z oczywistey kontrowersyi, iako
in contumaciam
przewody
prawne były ferowane przed woyną, y
tempore belli
. Woyska Zaporoskiego
liczba trzydzieści tysięcy być ma, abo iako Wielmożny Hetman Zaporoski na
regestrze poda.
Zaciągowego zasię woyska dziesięć tysięcy, które także iako y Zaporoskie
pod władzą tego Hetmana zostawać ma, y z podatkow na Seymie uchwalonych,
w Woiewodztwach, Kiiowskim, Bracławskim, y Czerniechowskim y innych od
Rzeczyposp: maią się na tegoż żołnierza obracać.
Konsistencya woysku Zaporoskiemu, w tych Woiewodztwach y dobrach
naznacza się, w których przed woyną zostawali, któremu to woysku wszelakie
wolności przywileiami Nayiaśnieyszych Krolow Polskich nadane konfirmuie:
zachowuiąc ich przy starodawnych wolnościach, y zwyczaiach ich: y onym nie
tylko nic nie ubliżaiąc, ale owszem wszelaką one potwierdzaiąc powagą. Nad to
żaden dzierżawca dobr Iego K. Mści y Starosta, ani pan dziedziczny y
dożywotny, ani ich Podstarościowie, Urzędnicy, y insi wszelacy słudzy żadnych
podatkow z futorow Kozackich, wsi, miasteczek, y domow wyciągać, żadnym
pretextem nie będą, ale iako ludzie rycerscy, wolni od wszystkich,
naywiększych y naymnieyszych ciężarow, także od ceł, myt, po wszystkiey
Koronie y W. X. Lit: bydź maią. Także y od Sądow wszelakich, Starostow,
dzierżawcow, panow, y ich namiestnikow maią zostawać wolni, ale tylko pod
samego Hetmana woysk Ruskich zostawać iurysdykcyą. Przytym wszelakie
napoie, łowy, polowe y rzeczne, y insze Kozakow pożytki, według starych
zwyczaiow, przy Kozakach wolne zostawać maią.
Zosobna zaś dla dalszego do usług Iego K. M. przychęcenia,
ktorychkolwiek Wielm: Hetman woysk Ruskich, presentować będzie Iego K. M.
godnych kleynotu szlacheckiego, tych wszystkich bez trudności potka
nobilitacya, z nadaniem wszelakich wolności szlacheckich, tak iednak
miarkuiąc, żeby z każdego pułku sto bydź mogło nobilitowanych.
Woysk żadnych Polskich Litewskich, abo cudzoziemskich nikt prowadzić
nie ma, w Woiewodztwo Kiiowskie, Bracławskie, Czerniechowskie, woyska
iednak pieniężne, pod władzą Hetmana woysk Ruskich będące z dobr
Krolewskich y duchownych w pomienionych Woiewodztwach, za ordynansem
tegoż Hetmana Ruskiego chleb wybierać będą. A gdyby woyna iako bydź miała,
od granic Ruskich y potrzeba posiłkow Koronnych przystąpiła, w ten czas te
posiłki maią bydź pod regimentem Hetmana woysk Ruskich.
Dla tym lepszego tych pakt utwierdzenia, y pewności Hetman woysk
Ruskich
ad extrema vitae suae tempora
Hetmanem Ruskim y pierwszym w
Woiewodztwach Kiiowskim, Bracławskim, Czerniechowskim Senatorem
pro
hoc vice, a post fata
iego ma bydź wolne obieranie Hetmana, to iest czterech
elektow obiorą
status
Woiewodztw Kiiowskiego, Czerniechowskiego, z których
iednemu Krol Iego Mść konferować będzie, nie oddaiąc od tego Urzędu rodzoną
Wielmożnego Hetmana Ruskiego bracią.
Mennica dla bicia wszelakich pieniędzy; w Kiiowie abo gdzie
commodius
będzie się zdało, otworzona bydź ma wedle iedney ligi, y z osobą Krolewską.
Spolna rada, y spolne siły bydź maią tych narodow przeciw każdemu
nieprzyiacielowi.
Starać się maią te trzy narody spolne, wszelkiemi sposobami, aby wolna
była nawigacya na Czarne morze Rzpltey.
Ieżeli Car Iego Mść Moskiewski Prowincyi Rzpltey przywrocić nie zechce,
y na Rzpltą następować będzie, tedy wszystkie siły tak Koronne iako Wiel. X.
Lit. iako y woyska Ruskie Zaporoskie pod regimentem Hetmana swego łączyć
się, y woiować będą.
Dobra leżące y ruchome, Krolewszczyzny, także y summy pieniężne,
obywatelow Ruskiey Ziemie, którzy się lubo przy woysku Zaporoskim wiazali,
y teraz do oyczyzny powracaią konfiskowane, przywrocone bydź maią, y
zasługi ich w woysku Koronnym y W. X. Lit. kompensowane y zapłacone.
A iuż od tego czasu Hetman z woyskiem Zaporoskim teraz y na potym
będący, odstąpiwszy wszelakich protekcyi, więcey się do nich wiązać nie ma, y
owszem w wierności y poddaństwie posłuszeństwie, Nayiaśnieyszego Maiestatu
Krolestwa Polskiego, y Następcow iego, także wszystkiey Rzpltey ma y maią,
będzie y będą, wiecznymi czasy, nie derogiąc iednak nic, braterstwu z Hanem
Iego M. Krymskim zawartemu.
Legacyi żadnych od postronnych przyimować nie ma, y ieśliby się iakie
trafiły, one do Iego Krol: Mści odsyłać będzie, także ani woysk postronnych
wprowadzać, ani żadnego z postronnemi porozumienia mieć nie będzie, na
szkodę Rzpltey, chyba z dokładem Iego Krol: Mci.
Privatis
wszystkim z oboiey strony tak duchownym
ritus Romani
w
Woiewodztwach Kiiowskim, Brasławskim, Czerniechowskim, Podolskim, także
w W. X. Lit. y na Białey Rusi, w Siewierszczyźnie do Biskupstw, Probostw,
Kanonyi, Plebanyi y dobr do nich należących także zakonnikom wszystkim do
kościołow klasztorow dobr, fundacyi, tudziesz świeckim z oboiey strony do
dobr dziedzicznych, Starostw, dzierżaw, y własności swoich dożywotnych
zastawnych, y inszemi kontraktami należących, w tychże Woiewodztwach
pomienionych y W. X. Lit. na Białey Rusi w Siewierzu zostaiących, bespieczny
powrot y reindukcya otwiera się. Czas iednak powrotu y reindukcyi Iego Krol.
Mść znioższy się z Wielm: Hetmanem Zaporoskim naznaczyć ma, sposób zasię
reindukcyi ten ma bydź zachowany, aby żaden do swoiey własności nie
powracał, iedno za uniwersałami Iego K. Mści y Wielm: Hetmana woysk
Zaporoskich, w czym ma bydź wzaiemna z obu stron konferencya, a dla
rozsądzenia rożnych spraw tak kryminalnych iako y potocznych maią mieć w
tych trzech Woiewodztwach swoy osobliwy Trybunał według takiego porządku,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • emaginacja.xlx.pl

    •