Ubrani w plec nowe EL 0, ebooki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
EMILIA ŁYCZBA
emilia.lyczba@gmail.com
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
„u
brani
W
 
płeć
”
–
noWe
podejście
do
płci
W
 
pSychologii
?
M
łoda
P
sychologia
•
T
oM
1
545
Emilia Łyczba • „Ubrani w pŁEć” – nowE podEjściE do pŁci w psychologii?
R
ecenzja
Recenzent: dr hab. Krzysztof Krzyżewski
Recenzowany tekst zawiera, zgodnie z  dwuznacznością użytej w  jego nagłów-
ku kategorii podejścia, w  zarysowej postaci pewne ogólne releksje metateoretyczne
i metametodologiczne dotyczące psychologicznych ujęć i badań płci/jej problematyki.
Tak teoretyczny kontekst podjętej przez Autorkę sprawy, który stanowią dwie wielkie
opozycje/dwa wielkie napięcia: z jednej strony natura–kultura; z drugiej zaś esencja-
lizm–konstrukcjonizm/konstruktywizm, jak i jej waga uzasadniają w wystarczającym
stopniu przedsięwzięcie Autorki; na drugi plan w  tej sytuacji schodzi i  zarysowość
postaci, i  specjalny status roboty i  jej rezultatu zasygnalizowany słusznie/trafnie (to
należy podkreślić) obecnością znaku zapytania w nagłówku dotyczącego faktyczności/
pozorności walorów poznawczych wymienionego w nim podejścia.
Struktura rozważań Autorki – jednoznacznie określona przez „wewnętrzną lo-
gikę” podjętego przedmiotu/tematu – jest wyraźnie czytelna: punkt wyjścia stanowi
konstatacja ograniczonych (w  słabej interpretacji) możliwości czy wręcz ich braku
(w mocnej interpretacji) dwu funkcjonujących w psychologii w obszarze problematyki
płci podejść streszczanych odpowiednio w kategoriach
sex/gender
w ujęciu pewnych
form funkcjonowania ludzi w obszarze płci określanych łącznie/ogólnie kategorią
qu-
eer
, a konkretyzowanych przez Autorkę w postaci praktyk
crossdressingowych
; bardzo
trafnie oddaje to zapożyczony z jednej z wykorzystanych przez Nią publikacji tytuł,
trochę metaforycznie i  jednocześnie trochę literalnie odczytany doskonale streszcza
istotę spraw y.
Rozwinięcie wątku możliwości uwzględnionych w 
negatywnej
części tekstu podejść
stanowią (krytyczne) uwagi dotyczące metodycznych i interpretacyjnych ich implikacji.
Pozytywną/konstruktywną część roboty rozpoczyna nawiązanie do klasycznej
już dzisiaj koncepcji (w tym typologii) S. Bem, po którym sformułowana jest główna
teza tekstu o znaczącym dla psychologii (i nie tylko) kroku naprzód w sprawie pod-
chodzenia do problematyki płci, dokonanym przez J. Butler, eksplikowana interesująco
przez Autorkę (por. z jednej strony charakterystyczny rozkład akcentów w tej eksplikacji
oraz, z drugiej, uwagi końcowe niniejszej recenzji); zgodnie z przyjętą przez Nią zasadą
konstrukcji całości po wątkach o  charakterze przedmiotowym i  metateoretycznym
powtórnie podjęte są wątki metodologiczne.
Wydaje się, że Autorce udało się – tak dzięki treści prowadzonego przez Nią
wywodu, jak i jego strukturze oraz rozkładowi akcentów, wreszcie (
last but no least
)
konsekwentnemu abstrahowaniu od mocno obecnej u Butler ideologii – pokazać sens
namysłu nad jej propozycją, stwarzającą doskonałą okazję do powrotu kolejny raz
do kwestii podstawowych i  na dobrą sprawę nigdy ostatecznie niezamkniętych. Nie
M
łoda
P
sychologia
•
T
oM
1
546
Emilia Łyczba • „Ubrani w pŁEć” – nowE podEjściE do pŁci w psychologii?
wydają się przecież całkiem niedorzeczne uparcie nasuwające się w  trakcie lektury
Butler skojarzenia z  Kantem (i  problemem poznawalności rzeczy samej w  sobie);
i  to niezależnie od rezultatu uzyskanego w  tych konkretnych okolicznościach i  tym
konkretnym przypadku.
Kończąc tę recenzję, kieruję w stronę Autorki sugestię namysłu nad (ewentual-
nym) zasygnalizowaniem już w nagłówku tekstu sprawy zakresu jego ważności i jego
adresata (chociażby, np., w postaci umieszczenia w nim w nawiasie epitetu „polskiej”
w odniesieniu do psychologii.
M
łoda
P
sychologia
•
T
oM
1
547
Emilia Łyczba • „Ubrani w pŁEć” – nowE podEjściE do pŁci w psychologii?
S
tReSzczenie
Wydaje się, że samej psychologii dobrze znane są jej możliwości w zakresie
problematyki płci – tak możliwości stawiania określonych pytań, jak i  udzielania
na nie określonych odpowiedzi. Jednostka identyikuje się z daną płcią i realizuje
przypisaną jej rolę (Imieliński, Dulko, Filar, 2001). Może też organizować percepcję
rzeczywistości i swojej osoby w kategoriach kulturowo narzuconych znaczeń dla
danej płci (Bem, 1974, 1981, 1993/2000). Może mieć świadomość znaczeń, jakie
zostały przypisane jej płci rodzajowej (
gender
). Kierunek jej popędu jest także ściśle
określony i obecnie – teoretycznie, zgodnie z odgórnymi normami – nie podlega
osądowi normy. Wydaje się zatem, że jednostka w swej płci została przez psycho-
logię zmierzona i zważona i 
że
na ogół bez trudu można wypełnić odpowiednie
dla tej materii rubryki.
Istnieją jednakże sytuacje, które uwidaczniają, że formuła dotychczasowego
podejścia zdaje się wyczerpywać. Niektóre zjawiska obecne w  sferze płciowości,
mimo teoretycznie zakończonych prób deiniowania ich
przez gremia naukowe,
cały czas wymykają
się jednoznacznemu ujęciu w kategoriach np. normy/patologii.
Osoby transseksualne, transwestytyczne, osoby drag king – połączone wspólnym
mianownikiem praktyk
crossdressingowych
– zmuszają do ponownego, właściwie
stałego stawiania tych
samych podstawowych pytań . Odnosząc się do szeroko
rozumiane
g
o zjawiska
queerowania
,
wskazują na nieprzystawalność zastanej kate-
gorii płci, która nadal rządzi we współczesnej akademickiej psychologii polskiej.
W  oparciu o  obecny stan badań przedstawiono potrzebę i  zarys nowego
podejścia do płci w polskiej
psychologii, zbudowanego na gruncie interdyscypli-
narnym i  w  rozwinięciu
teorii społecznego konstrukcjonizmu, uwzględniającego
obecność jednostek wyrzuconych poza nawiasy normy, osób
queer
. Ukazano próbę
wprowadzenia pojęcia płci performatywnej (Butler, 1990/2000) i  jego implikacje
dla nowego rozumienia normy i patologii w rozumieniu psychologii.
Wskazując na nieprzystawalność sposobów pomiaru szeroko rozumianej
płciowości, przedstawiono jakościowy sposób badania wyrosły z  teorii ugrunto-
wanej (
grounded theory
; Charmaz, 2009; Denzin, Lincoln, 2009) i  możliwość jego
zastosowania w tym obszarze.
Słowa kluczowe:
płeć performatywna, drag
king, płeć psychiczna, płeć psychologiczna,
teoria ugruntowana
M
łoda
P
sychologia
•
T
oM
1
548
548
Emilia Łyczba • „Ubrani w pŁEć” – nowE podEjściE do pŁci w psychologii?
 Pytanie o  istotę (własnej) płciowości – o  to, co ją stanowi i  jak się ona prze-
jawia – zadaje sobie każdy z nas chcąc, także w tej sferze, o sobie stanowić. Także
i psychologia, jako nauka społeczna, poszukuje odpowiedzi na to pytanie zarówno
w tedy,
gdy korzystając z perspektywy pierwszoosobowej/wewnętrznego obserwato-
ra, próbuje konkretyzować je w postaci, jak to jest być istotą płciową (mężczyzną/
kobietą), jak i  wtedy, gdy śledzi z  perspektywy trzecioosobowej/zewnętrznego ob-
serwatora zachowania ludzi; w tym także te rozwijane w interakcji z innymi
.
Nowe
formy aktywności płciowej wykraczające poza uznane dotąd sposoby realizacji tej
sfery mogą budzić w kontekście tego wyjściowego pytania o istotę płciowości roz-
maite wątpliwości i każą jeszcze raz do niego wrócić. Jeżeli jest tak, iż to zjawiska
z pogranicza marginesu rzucają znaczące światło na normę/normalność większości
to warto właśnie na nie skierować szkiełko badacza; trzeba jednak przy tym, jak się
wydaje, liczyć się od razu z koniecznością rewizji odpowiedzi na to pytanie wyjściowe
albo może nawet, mocniej, z koniecznością rewizji samego pytania.
O płci w psychologii mówi się, uwzględniając tak jej indywidualny charakter, jak
i jej charakter społeczny. W konsekwencji
płeć psychiczn
ą
rozumie się jako identyi-
kacj
ę
osoby z daną płcią przejawiając
ą
się podejmowaniem charakterystycznej dla tej
płci roli płciowej, określonym kierunkiem orientacji seksualnej oraz zachowaniami
wynikającymi z poznawczych różnic między płciami (Imieliński, Dulko, Filar, 2001).
Innymi słowy, normę, zgodnie z  literaturą przedmiotu określałaby wewnętrzna
wzajemna odpowiedniość identyikacji płciowej, roli płciowej, orientacji seksualnej
i  zdolności psychicznych jednostki oraz ich zgodność z  określonym wzorcem płci
żeńskiej lub męskiej. Jeżeli tej odpowiedniości nie ma
,
mówi się o transpozycji płci,
czyli przesunięciu przynajmniej jednej składowej deinicji płci psychicznej danej
płci w kierunku płci odmiennej (Imieliński i in., 2001). W takim rozumieniu osoba
transseksualna jest przykładem skrajnej transpozycji płci, bowiem jej identyikacja
i  rola płciowa (czasami także orientacja seksualna) nie jest zgodna z  pozostałymi
komponentami płci psychicznej oraz w  dalszym konkretyzującym rozwinięciu
z dziewięcioma innymi płaszczyznami manifestacji płci (Imieliński, Dulko, 2001).
Sposoby organizacji zachowania w kategoriach płci podmiotu w interakcjach
społeczno-kulturowych znalazły swój szczególnie interesujący wyraz w teorii schematu
rodzaju S. Bem (Brannon, 2002). Zgodnie z jej ujęciem wśród schematów poznawczych
kształtujących percepcję
rzeczywistości osoby najważniejszy jest schemat płci (Bem,
1993/2000). Rozwija się on w postaci polaryzacji rodzajów, zgodnie z którą różnice
płciowe wskazują na konieczność istnienia tylko dwóch płci; natomiast wszelkie
zachowania odbiegające od schematów męskich i żeńskich zostają uznane za niena-
turalne; oraz założenia teorii esencjalistycznych poszukujących cech istotowych płci
podmiotu na bazie budowy biologicznej (Bem, 1981, 1993/2000). Osoby posługujące
M
łoda
P
sychologia
•
T
oM
1
549
Emilia Łyczba • „Ubrani w pŁEć” – nowE podEjściE do pŁci w psychologii?
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • emaginacja.xlx.pl

    •